مرکز اسلامي هامبورگ تاريخ برگزاري : 16.03.2007 خطيب نماز جمعه : دكتر سيد محمدناصر تقوي خلاصه خطبه ها : موضوع اين خطبه : تهمت 2 «بسم الله الرحمن الرحيم » الحمدلله رب العالمين ، الحمد اللهِ الدّالِّ علي وجودهِ بِخَلْقِه و بِمُحْدَثِ خَلقِهِ عَلي أزَليَّتِه وَبِاشْتباهِهِم عَلي أن لا شَبَهَ لَه . لا تَسْتَلِمهُ المَشاعر و لا تَحْجُبُهُ السَّواتر لِافتراقِ الصّانِعِ و المصنوع و الحادِّ و المحدود . [قسمتي از تحمديهء خطبهء 152 نهج البلاغه ] و الصلوة و السلام علي سيد المرسلين محمّد صلّي الله عليه و آله الطاهرين وصحبه المنتجبين . عبادالله ! أوُصيكم بتقوي الله ، خود و شما را به پرهيزكاري و تقواي الهي توصيه مي كنم . پرهيزگاري : قلّهء ارزشهاي اخلاقي ارزشهاي اخلاقي بسيار زيادند و آنچه كه در مباحث اخلاقي آمده و سلسله مباحث اخلاق اسلامي از آن سخن مي گويند در برگيرندهء اين ارزشهاي اخلاقي است . مثل تواضع ، خوش اخلاقي ، كمك به ديگران ، راست گويي و صداقت و ... اما برخي ارزشها و صفات نيكوي اخلاقي به نحوي هستند كه صفات خوب و ارزشهاي ديگر از آنها ناشي مي شود همانطور كه بعضي از صفات زشت هستند كه آنقدر اثر تخريب كننده دارند كه صفات بد ديگر از آنها مي رويد . مثل دروغ . در بين رزشهاي عالي اخلاقي « پرهيزگاري » در رفيع ترين مكانت و جايگاه قرار دارد . آنچنان كه كسي كه به اين قلّهء اخلاقي برسد بسياري از صفات خوب و ارزشهاي اخلاقي را در زير خيمهء اخلاقي خويش جاي داده است . به همين علّت است كه در يكي از جملات امير المتقين علي (ع) مي خوانيم : “ التُّقي رئيسُ الأخلاق ” تقوي و پرهيزگاري در رأس تمامي ارزشهاي اخلاقي قرار دارد . [ حكمت 410 نهج البلاغه ] وقتي انسان پرهيزگار بود ، مجمع فضائل اخلاقي مي شود و اهل خير و فضيلت مي گردد . چنانچه در خطبهء 193 نهج البلاغه مي بينيم : ” فالمتّقون فيها هم اهلُ الفضائل ، منطقُهُم الصّواب و مَلْبسهُمُ الاقتصاد و مشيهُم التواضع ...” يعني انسان متقي كلام و منطقش صواب و راست است ، اعتدال ، تواضع ، حرص در علم ، خشوع در عبادت ، صبوري و شكيبايي در مشكلات ، كسب حلال ، پرهيز از طمع ورزي ، قناعت ، علم با عمل و ... همهء صفات خوب را در درون خود جاي مي دهد . اميدواريم خداوند توفيق دسترسي به اين قلّه را براي ما فراهم آورد و همّت اين رسيدن و دسترسي به آن را در ما قرار دهد .  بحث ما در خصوص تهمت بود و در خصوص اين بيماري اخلاقي در جلسهء پيشين نكاتي تقديم شما عزيزان شد . گفتيم كه تهمت از لحاظ اصطلاح اخلاقي يعني اظهار كردن و بازگو كردن گمان نادرست و گمان بد و اينكه انسان وصف و صفت و خصوصيتي كه در ديگري وجود ندارد را به او نسبت دهد . گفته شد كه در اسلام چقدر اين صفت زشت شمرده شده است و چه گناه بزرگي است . و اما ادامهء آن سخن : ردّ تهمت در موضوع تهمت ، يكي از مسايل مهم و قابل توجه كه تأثير به سزايي در پالايش اخلاقي اجتماع و جامعهء نساني دارد مسألهء « ردّ تهمت » است . اگر به خاطر داشته باشيد در موضوع و بحث غيبت هم عنوان مشابهي را توضيح داديم با عنوان ردّ غيبت . ردّ غيبت به اين معنا بود كه اگر در حضور انسان غيبتي شد ، مجاز نيستيم كه بنشينيم و شنونده باشيم و با سكوت خود مُهر تأييد بر آن گفته ها بزنيم . بلكه بايد آن مطلب را ردّ كنيم و حتي اگر توان پاسخ و ردّ مطلب نبود گفتيم كه بايد آن مجلس غيبت را ترك كرد . در مسألهء تهمت هم دقيقاً همينطور است و ردّ تهمت هم بدين معناست كه اگر تهمتي به كسي در نزد انسان زده شد ، نبايد ساكت و آرام نشست و در حقيقت با اين آرام نشستن بدگماني و برداشت نادرستِ تهمت زننده را تأييد كرد . چرا كه به عبارتي يك نوع حق پوشي در نزد شما صورت گرفته و نمي بايست نسبت به اين مطلب ساكت بود . در واقع ردّ تهمت يك امر به معروف و يا نهي از منكر است . نهي از اين كار زشتِ نسبت نادرست دادن به كسي و امر به معروف كه اي بد گمانِ بد خيال ، درست آنست كه نسبت به ديگران گمان خوب داشته باشي و حقيقت را ببيني . به قول مولوي كه در مثنوي خويش آن گاه كه حكايت طعن بيگانه بر شيخ را نقل مي كند ، آن فردِ شنونده ، ردّ تهمت مي كند و در خواست مي كند كه ورقِ بد گماني و بد انديشي را برگرداند : آن يكي يك شيخ را تهمت نهاد كو بد است و نيست بر راهِ رشاد شارِب خمر است و سالوس و خبيث مرمريدان را كجا باشد مُغيث آن يكي گفتش ادب را هوش دار خُرد نبوَد اينچنين ظن بركبار ... اينچنين بهتان منه بر اهل حقّ كين خيال توست برگردان ورق اتفاقاً در مسألهء ردّ تهمت نيز همچون ردّ غيبت توصيه شده است كه اگر قدرت و توان مقابله و ايستادگي در مقابل تهمت را انسان ندارد مي بايست آن مجلس را ترك كند . مسألهء ردّ تهمت و ردّ غيبت روي هم رفته نشان مي دهد در مجلسي كه صحبتي از فردي به ميان مي آيد كه او راضي به آن نيست ، هرگز نبايد انسان تحمّل كند . يا بايد از آن فردِ غايب حمايت و پشتيباني كند و يا بايد مجلس را ترك كند يعني اگر تهمتي زده شد ، انسان يا شك مي كند كه مطلب مطرح شده واقعيت دارد ، كه در آن صورت غيبت است و بايد ردّ غيبت كند ، و يا مي داند كه آن مطلب صحيح نيست و نادرست مي باشد كه اينجا تهمت است و بايد ردّ تهمت كند . سكوتِ در مقابل تهمتي كه مطرح مي شود به گفتهء علماي اخلاق باعث مي شود كم كم روح شنوندهء تهمت آسيب ببيند و او هم به بدگماني و بد انديشي عادت كند و خود اهل تهمت شود و بر اين شنيده ها مُهر صحّت بكوبد و در واقع شنيده هاي تهمت گونه را بر اعتماد و اطمينان قلبي خود و بر ديده هاي مستقيم خود ترجيح دهد . يعني به جاي اينكه در شنيده ها ترديد كند ، در ديده هاي خود و برداشت خوب خود شك مي كند و اين خطر ناك ترين اتفاقي است كه مي تواند در مجلسِ تهمت براي شنوندگان رخ دهد . حال آنكه توصيهء اخلاقي همواره اين بوده است كه اين گونه شنيده ها ارزشي ندارند و ديده ها مهم اند : مكن باور سخنهاي شنيده شنيده كي بود مانند ديده ؟ از همين روست كه امام حسن مجتبي (ع)‌در پاسخ به اين سؤال كه از حضرت پرسيدند فاصلهء حق و باطل چقدر است ؟ فرمودند : به اندازهء 4 انگشت . آنچه را با چشمت مي بيني حق است و آنچه را با گوش مي شنوي باطلي بزرگ . دوري از مواضعِ تهمت در كنار توصيه هايي چون تهمت نزدن و ردّ تهمت ، يك توصيهء بزرگ و مهم ديگر اخلاقي در اخلاق اسلامي مطرح شده است و آن اينكه انسان نبايد خود را در موضع تهمت قرار دهد و بايد از جايگاه و شرايطي كه نسبت به او بد گماني و سوء برداشت براي ناظرين پيش مي آيد احتراز كرده و دوري گزيند : “‌ اجتنبوا مواضع التهم ”‌ يعني از جايگاههاي تهمت فاصله بگيريد . اگر انسان كاري را انجام دهد كه برداشت دو لبه اي بتوان از آن كرد و يا حتي برداشت خوب از آن بسيار مشكل باشد ، ديگر اگر مورد تهمت واقع شد بايد خود را ملامت و سرزنش كند كه موجبات تهمت زدن ديگران را فراهم آورده است . توصيه هاي اخلاقي قبلي مثل نهي از تهمت و ردّ تهمت ، ايجاد مانع براي اين آفت اخلاقي بود ولي توصيه به دوري از مواضعِ تهمت در حقيقت خشكاندن ريشه هاي سوء برداشت و تهمت زدن است . كسي كه خود را در شرايط بدي قرار مي دهد كه هر بيننده اي از آن سوء برداشت مي كند به فرمودهء امام علي (ع) نبايد ديگر با اين اوصاف تهمت زننده را سرزنش كند : “‌مَن عَرَّضَ نَفْسَهُ للتُّهمةِ فَلا يَلوُ مَنَّ ‌مَن أساءَ الظَّنَّ به ” [ غرر الحكم و حكمت 159 نهج البلاغه ] ( هر كه نفس خويش را در معرض تهمت قرار داد پس البته نمي بايد كسي كه نسبت به او بد گمان شده است را سرزنش كند .) يكي از اين مواضع و جايگاههاي تهمت ، نشست و برخاست و مجالست انسان با افراد آلوده و فاسد است . يعني وقتي شما با افراد بدكاره و بد نام معاشرت داشته باشيد و در مجالس آنها نشست و برخاست كني در حقيقت خود را در معرض تهمت قرار داده اي . حتي در برخي روايات آمده است كه چنين فردي سزاوارتر به تهمت خوردن است . مانند اين حديث پيامبر اكرم (ص) كه فرموده : “ أولي النّاس بالتُّهمة مَن جالَسَ اَهلَ التُّهمة ” [ نهج الفصاحة ، حديث 975 ] ( سزاوارترين مردم به تهمت كسي است كه با متّهمان نشست و برخاست كند . ) از مجموع اين دو موضوع ردّ غيبت و اجتناب از مواضع تهمت به اين نتيجه مي رسيم همانطور كه انسان از يك سو نمي بايست برداشت خود را نسبت به ديگران مخدوش كند و نبايد از حُسن برداشت خارج شود و مراقب باشد تا به ديگران تهمت نزند و ديگران در حضورش تهمت گوي افراد نباشند ، از سوي ديگر خودش نيز نبايد موجبات بد گماني ديگران را نسبت به رفتار خويش فراهم آورد . اگر اين دو مطلب جمعاً و از هر دو سو رعايت شود ، طبيعي است كه آفت زشت تهمت از جامعه رخت خواهد بست و امنيت رواني و معنوي بر گفتگو ها و مجالست ها و محافل حاكم خواهد شد . هدف و آرماني كه يك جامعهء اخلاقي و انساني و ايماني محصول و ميوهء شيرين آن خواهد بود .  اين هفته آخرين جمعهء زمستان است و صداي گامهاي سبز بهار مي آيد. فرا رسيدن بهار را به همهء انسانهاي عاشق زيبايي تبريك مي گويم . در برخي كشور ها آغاز بهار ، شروع سال جديد است و در كشور هايي مثل ايران ، افغانستان ، تاجيكستان ، آذربايجان ، تركيه و حتي بخشهايي از عراق ، پاكستان و شبه قاره نوروزِ بهاري را به جشن مي نشينند . ضمن تبريك اين ايام از خداوند بزرگ مي خواهيم كه فضاي معنوي جانمان را هميشه پر از شكوفه هاي معنا و فضيلت قرار دهد و روحمان هماره سبز و معطر باشد . و السلام علیكم و رحمة الله و بركاته.

شنبه، 16 آبان ماه ، 1388